Cała sfera nieświadomości, w której można wyróżnić część (poziom) indywidualną (kompleksy indywidualne, osobiste) oraz zbiorową, dziedziczoną (Cień zbiorowy, archetyp Cienia). Archetyp Cienia wyraża się przez charakterystyczne wyobrażenia i symbole kulturowe, jak szatan (diabeł), piekło, śmierć, otchłań, samsara.
